Previous slide
Next slide

Het Albert Schweitzer ziekenhuis zet al 10 jaar in op laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid komt vaker voor dan je denkt. Laaggeletterden zijn veelal minder zelfredzaam en lopen een groter gezondheidsrisico. Het gaat ook gepaard met schaamte, vaak denken ze dat zij de enige zijn. Toen communicatieadviseur Jacqueline Blase van het Albert Schweitzer Ziekenhuis er voor het eerst over hoorde, liet het haar niet meer los. Ze startte een intern bewustwordingstraject.

In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder – 1 op de 9 mensen in Nederland – moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. “Als je bedenkt dat hier een paar honderdduizend mensen per jaar binnen komen, dan kun je nagaan dat daar ook heel veel mensen bij zijn die moeite hebben met lezen en schrijven. Vaak durven zij dat niet te vertellen en je kunt het ook niet aan iemand zien. Een groot ‘verborgen’ probleem dus. Toen ik ontdekte wat dit betekent, dacht ik: hier moeten we iets mee.”

Een onzichtbaar probleem

Laaggeletterdheid komt vaker voor dan je denkt. Laaggeletterden zijn veelal minder zelfredzaam en lopen een groter gezondheidsrisico. Het gaat ook gepaard met schaamte, vaak denken ze dat zij de enige zijn. Toen communicatieadviseur Jacqueline Blase van het Albert Schweitzer Ziekenhuis er voor het eerst over hoorde, liet het haar niet meer los. Ze startte een intern bewustwordingstraject.

In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder – 1 op de 9 mensen in Nederland – moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. “Als je bedenkt dat hier een paar honderdduizend mensen per jaar binnen komen, dan kun je nagaan dat daar ook heel veel mensen bij zijn die moeite hebben met lezen en schrijven. Vaak durven zij dat niet te vertellen en je kunt het ook niet aan iemand zien. Een groot ‘verborgen’ probleem dus. Toen ik ontdekte wat dit betekent, dacht ik: hier moeten we iets mee.”

Een onzichtbaar probleem

Laaggeletterdheid werd en wordt vaak over het hoofd gezien. “Tijdens een eerste overleg met de werkgroep laaggeletterdheid in 2009 merkte een arts op ‘Ik loop daar nooit tegenaan, ik leg alles altijd heel goed uit.’ Heel goed natuurlijk, maar tegelijkertijd tekenend voor de situatie. Iets goed uitleggen is belangrijk. Maar we weten ook dat mensen maar een deel onthouden van wat er in de spreekkamer verteld wordt. Daarom krijgen patiënten de informatie ook op papier mee. Als daarin staat dat je nuchter moet zijn voor een operatie, en iemand denkt ‘dan mag ik geen alcohol’ en neemt vervolgens een goed ontbijt, kan dat vervelende gevolgen hebben.” De impact van laaggeletterdheid wordt volgens Jacqueline niet altijd onderkend. “Het risico bestaat dat belangrijke informatie, bijvoorbeeld over medicijngebruik of de voorbereiding op een ingreep, niet goed overkomt. Dat kan als uiterste consequentie hebben dat een operatie niet door kan gaan. We zien daarnaast ook dat alles steeds digitaler wordt. Mensen die laaggeletterd zijn, zijn vaak ook minder digitaal vaardig. De kloof tussen geletterden en laaggeletterden wordt dan ook groter.”

Achtergrond

Om meer te weten te komen over laaggeletterdheid en te leren waar deze mensen tegenaan lopen – vooral als het gaat om de zorg – ging Jacqueline regelmatig langs bij de lessen van een groep NT1-taalcursisten (NT1= Nederlands als eerste taal) “Op de cursus leerde ik verschillende laaggeletterden kennen. Zoals Peter, die door zuurstofgebrek bij zijn geboorte continu moest blijven oefenen met taal. Of Willem – waarvan niemand wist dat hij laaggeletterd was – die na het overlijden van zijn vrouw vastliep op zijn beperkte taalvaardigheden. Geen achtergrond is hetzelfde. Het grootste deel van de 2,5 miljoen laaggeletterden is – in tegenstelling tot wat veel mensen denken – autochtoon. Een deel van hen is opgegroeid in een taalarme omgeving.”

Smoezen

Jacqueline startte in het ziekenhuis een intern bewustwordingstraject. Dat kwam aanvankelijk moeilijk op gang. “Ik stuurde informatiemateriaal naar de artsen – geen respons. Een filmmiddag trok al iets meer aandacht. Laaggeletterden zijn uitermate bedreven in het bedenken van ‘smoezen’ om maar niet te hoeven zeggen dat ze moeite hebben met lezen en schrijven. Ze schamen zich en denken dat ze de enige zijn. Zeggen dat ze hun leesbril niet bij zich hebben. Of dat ze het formulier thuis wel invullen. Het ging beter toen we onze campagne instaken op deze smoezen. Dat zorgde voor herkenbaarheid.” In een grote theatervoorstelling werden collega’s uitgedaagd laaggeletterden te herkennen. “Dat hielp enorm, laaggeletterden kregen een gezicht.” Er gebeurde nog veel meer. Zo zijn collega’s getraind om te schrijven in begrijpelijk Nederlands. En tijdens de Week van de Alfabetisering ging een mystery guest met twee brieven en een heleboel vragen het ziekenhuis in. “Haar conclusie: Iedereen is heel aardig en behulpzaam. Maar niemand durfde te vragen of ze de informatie wel begreep, of ze misschien moeite had met taal.”

Begrijpelijke taal

“We zijn er nog niet”, zegt Jacqueline. “Uit onderzoek blijkt dat iedereen het liefst leest in begrijpelijke taal, tenzij het over je eigen vakgebied gaat. We proberen onze patiënteninformatie zoveel mogelijk in begrijpelijke taal te schrijven, maar soms moeten we ons best doen om een collega er ook van te overtuigen dat het beter is om zo min mogelijk medische termen te gebruiken. Ook het voeren van een patiëntengesprek dat goed begrepen wordt, is nog een aandachtspunt. Het gaat om lezen, én begrijpen én duiden. Patiënten zijn vaak geneigd om te zeggen dat ze het begrepen hebben aks de dokter iets vertelt. Maar hoe weet je of dat echt zo is? Terugvragen op de juiste manier kan daarin helpen.”

Taalheld

Intussen zijn de inspanningen van Jacqueline beloond met de Taalheldenprijs van de Stichting Lezen & Schrijven, in de categorie ‘Bruggenbouwer’. “Dat was een enorme verrassing! De Raad van Bestuur wist ervan. Het heeft ook enorm geholpen dat het bestuur er meteen in geloofde. Ik hoefde niets te bevechten, zij staan vierkant achter mijn inspanningen om ons ziekenhuis vriendelijker voor laaggeletterden te maken.”

Tijdens de eerstvolgende bijeenkomst van het Netwerk Vitaal & Veerkrachtig Zuid-Holland Zuid gaat Jacqueline verder in op de inzet en ervaringen in het Albert Schweitzer ziekenhuis, en laat ze de netwerkleden ervaren wat het betekent om laaggeletterd te zijn. Meer informatie leest u hier